Байыт ҚАБАНҰЛЫ. Қонысбайдың қос жетімі

8034

(Әңгіме)

Екі қолын артына ұстап ары бері жүргіштеп тағатсызданып тұрған Нұрқожа ішкі жақтан асығыс шығып келе жатқан дәрігер әйелден:
— Жанбөпе қалай, — деп еді, дәрігер:
— Бола берген жоқ, он минутпен ауырып тұр. Әйеліне ғашық жігіт асықпайды, тос — деп қалжыңдай күліп қайта кірді. Нұрқожа да мырс етіп:
«Япырай осы әйелдердің тыныш жүре алмайтыны несі екен» — деп ойлады да күту бөлмесінің орындығына отырып еді көңілі алағызып тағы да тыныштық таба алмады. Бір жағы алғаш рет босанғалы толғатып тұрған әйеліне жаны ашып «қайтер екен» деп қорқып, бір жағынан өзінің әке болатынына сене алмай қуанып бәйгеге шабатын ат секілді тықырши берді. Сосын қойнынан жұп-жұқа қызылала орамал шыт шығарып мұрнына тигізе иіскеп отырып әйелімен алғаш кездескен сәтін ойлап өзді өзінен күліп жіберді.

66863761_1_644x461_kartina-devushka-s-loshadyu-akvarel-avtorskaya-rabota-almaty…Үш жыл бұрын аймақтың алпыс жылдық тойы болып соған ат қосуға барған.
Бір күні ол аймақ орталығына барып кешке таман Қобда өзенді жағалап қосына қарай қайтып келе жатыр еді, су жағасында ұзын да жұқа, қып-қызыл әсем көйлегі бар, биік өкше ұзын қоныш етік киген, ақшыл өңді сұңғақ бойлы сүйкімді бойжеткен бір жирен атты жайылтып тұр екен. Қалалықтарша киінген сұлу қыздың ат жайылтып тұрған жарасымсыз жағдайын көрген Нұрқожа аттан түсті де:
— Сәлеметсіз бе6 бапкер бойжеткен, — деп мысқылдай күліп қолын ұсынып еді, қыз жігіттің басынан аяғына дейін бір шолып өтіп:
— Кеш жарық тойшы жігіт – деді, қолын да алмастан. Бүйтеді деп ойламаған ол сәл сасқалақтап қалды да, ұсынған қолын қайта тартып:
— Жә, сұлу қарындас, ат бәйгелі болсын, сәлем алмау деген қазақтың салты емес еді ғой — деп еді, қыз:
— Көрінген қыздың жолын тосып, қолын ұстап, көз жүгіртіп жүру сіздің салтыңыз шығар. Шындығына келсек қырындаған жігіт біткенге қолын ұстатып қылымси қалу да қазақ қызының салты емес. Қызыл, жасыл гүл біткеннің өңіне қызыққан көбелек жетер жеріне жете алмай жолда құлайды. Қыз біткеннің қылығына қызыққан көрсеқызар жігіт әйелсіз қалады ағасы — деді. «Мынауың нағыз тентек қыз ғой» деп ойлаған Нұрқожа одан ары сөйлесе түскісі кеп:
— Қарындас, екі кештің арасында ат баптап жүрсіз бе, жоқ әлде кездесуге шығып, жігіт тосып жүрсіз бе? — деді «Сыбағаңды бердім-ау» деген кісіше қалжыңдай күліп. Бұл сөзді естіген қыз түк саспастан жігітке қарап:
— Қызық екенсіз, ағасы, ат баптап жүрмін бе, жігіт тосып жүрмін бе онда шаруаңыз қанша, әрі осының бәрін тәптіштеп айтып жататын сіз менің сырлас жеңгем немесе абысыным емессіз ғой – деді атын жайылта түсіп. Нұрқожа ішінен: «Мә саған керек болса, сыбағаның қандай екенін көрсетті ғой мына қыз» деп ойлады да сөзді басқаға бұрғысы келіп:
— Қарындас, атыңыз жүйрік екен, бабы да жүзі жеткен кездіктей қылпылдап тұрған көрінеді. Мен де ат қосқалы келгемін, жолымыз бір екен, менің атымды көрші, бабы қандай екен — деп әдейі қызды сынағандай мініп жүрген атын көлделең тарты. Атқа бір қараған қыз бәйгенің аты емес екенін бірден аңғарды да жігітке қарап:
— Жақсы ат екен, бірақ одан көрі сіздің бабыңыз келіп тұрған көрінеді ғой. Ал жолға келсек қосыла қоятын түрі жоқ, мен су жағалап ат жайылтып, сіз қыз жағалап басқа бірдеме «жайылтып» жүрген сықылдысыз ғой — деп бір күлді де, өз атына қарап шылбырын тартып маңдайынан сыйпай тұрып:
— Жарайды жетімім қайтайық, мына жігіттің екемізге тыныштық беретін түрі жоқ — деп атын жетектеп жүруге айналды. Нұрқожа өзінің оңбай жеңілгенін білсе де қызға еш кектенген жоқ, атын жетектеп жақындай түсті де:
— «Жетімім» дейсіз бе, бұл қай «жетім», қарындас? — деп еді, қыз.
— Әке шешесін өмір бойы қанжығасына байланып жүрген кім бар дейсіз, ағасы, дүниеде не көп жетім көп, солардың бірі дағы, сіз қай жетімді білуші едіңіз — деп жүрісін жылдамдатып оза берді. Басқа амалы қалмаған жігіт тек қалғысы келмеді ме қыздың мойнына салған жұқа қызыл ала шытын ұшынан ұстап сырғытып тартып алып қалды. Соны байқаған қыз қайта айланып:
— Сізді дап-дардай аға ма десем, әлі де қыздың шытына жармасудан ары кетпеген бала екенсіз ғой. Қыздың «Орамалы бес жүз жорға тұратынын» білетін шығарсың, балақай. Қайтесің орамалымды қайтар — деді, бірақ оны естіген Нұрқожа болмады:
— Сау болыңыз сұлу бойжеткен, ертең бәйгеде кездесейік. Егер сенің атың озып келсе орамалыңызды қолыңызға саламын, ал менің атым озып келсе онда бес жүз жорға тұратын орамалыңызбен қош айтыса беріңіз — деп шаба жөнелді…

…Тағы біраз уақыт өтті, Нұрқожа бір кіріп, бір шығып дыздақтап жүрген бағанағы мысқылшыл келіншектен бағанағы сұрауын қайта қайталап:
— Жанбөпе қалай? — деп еді, дәрігер келіншек тағы да мысқылға басып:
— Алла, Алла, неткен қызу махаббат еді?! Әйеліңе жаның ашып бара жатса баланы өзің неге таппадың, әлі де бола берген жоқ, бес минутпен ауырып тұр, тоса түс жігітім — деп мазақтады. Нұрқожа басын шайқап: «Сені ме бәлем тұра тұр…» деп ойлап, далаға шығып, енді-енді таң рауандап бозарайын деп келе жатақан тыныш түннің тұп-тұнық қаракөк аспанына телміріп аз тұрды да сонадайда байлаулы тұрған атына барып маңдайынан сипап:
— Қалайсың, Жетімім, сенің де тағатың таусылып тұр ма?! Құдай екеміздің бағымызға Жанбөпені аман қылсын! — деп Жетім жиреннің мойнынан құшақтады. Сосын атына сүйеніп тұрып Жанбөпемен үйленердегі қайын атасының айтқан сөзін есіне түсірді.

Қонысбай шал ол екеуіне батасын беріп аттандырар алдында Нұрқожаны жанына алып:
— Балам, Нұрқожа! — деген, — мына өмір кімді жылатпады. Мен дағы сол жылағандардың бірімін, Жанбөпе де жылап өсті, бірақ өмір қалай жылатса солай уата да алады. Құдайға шүкір бүгін бақыттымын.
…Ешбір кіршіксіз пәк таза көңілмен бал-бұл жанған жиырма жасымда өмірді бастадым, Жанбөпенің шешесіне үйлендім. Күндерім қандай тәтті еді. Бірақ амал қанша бар жоғы бес-ақ жылдан кейін жалғыз-ақ күні өмірім алай-дүлей боранға ұрынғандай күйге түсті. Жаныма балаған жан жарым ауырмай сырқамай жарқырап тұрып ағып түскен жұлдыздай жарқ етті де жоқ болды. Қайтейін, сондай жайдары бақытты маңдайына сыйғыза алмаған бейшора басымды қоярға жер таппай не бары бес жасқа да жете бермеген Жанбөпемді құшақтап көз жасымнан көл орнатып, күндіз демей, түн демей еңіредім, жыладым. Жан жарымның бар кезінде аттап шыққым келмей байлаулы бұзаудай айналсоқтайтын жанұям — өз үйіме өзім кіргім келмей, қашқалақтап, жалғыз еркем — Жанбөпемді қойныма салып алып, ертелі-кеш ат үстінде ана жақ, мына жаққа сапар шегіп жүріп кеп жүретінді шығардым…
Өзегімді жетімдік қайғысы өртеп, өзіме өзім келе алмай жанталасып шарқ ұрып сырғақтап жүрген сондай бір мазасыз күндерімнің бірінде қызым екеуміз Қобдадағы апайыма барғанбыз. Содан қайтып келе жатқан жолда ойламаған іске тап болдық.
Ала көлеңке кеш болып қас қарайып бара жатқан соң кішкентай қызымды тоңдырып алармын, тезірек жүріп бір ауыл тауып қонайын деп асығып келе жатқам. Кенеттен астымдағы ат елең ете түсі де осқырынып жіберіп еді тым жақыннан жас құлынның кісінеген дыбысы шықты. Атымның басын солай бұрдым, сонадай жерде бір қарайған көрінді. Жақындасам өлгеніне көп болмаған бір жылқының өлімтігі жатыр, қасында бір жас құлын. Өлген жылқының ыстық күнге іші кеуіп кеткен, оң солын білмейтін жас құлын енесінің бауырына бір жатып бір тұрып жемтік анасының сары сулы емшегін емеді. Атымнан түсіп құлынға жақындасам оңы мен солын да айырмаған байқұс сәби сырғақтап енесінің жемтігін айлана қашады. Өзінше жауынан сақтанған түрі ғой. Өз көзіме өзім сене алмадым, дәл қойнымдағы Жанбөпем сықылды сезіліп іші бауырым елжіреп кетті.
…Үйден онша алыс емес сұмын орталығына асығыс барып қайтып оралғанымда аяулы жарым дүниеден өтіп, бес-ақ жасар кішкентай қызым құлында құлын шырқырап жылап отырғаны есіме түсті.
Егіліп жылап отыра кеттім, адам демей, мал демей мына екі сәбидің тағдыры неткен ұқсастықпан қайталанған деші. Қойнымдағы Жанбөпем:
— Әке құлын ғой, шешесі неге тұрмайды өліп қалған ба, алып кетейікші – деп былдырлайды.
Құлын сол жерден аттанып үйге жеткенше, тіпті келгеннен кейін де неше күн бойы шырқырап екі көзінен үлкен-үлкен жас моншақтатып сай-сүйегімді сырқыратты. Бүйтіп шырылдатып қойғанша сойып тастаймын ба деп те ойладым, Жанбөпе өзіне қарамай оны алдап тәтті беріп, нан беріп мойнына асылып, маңдайынан сипап жұбатады. Бие байлап саумал бердім, ақыры үйренді. Баладан ешбір айырмашылығы жоқ, қарны тойса ойнақ қағып ойнайды, ашықса шырқырап енесін жоқтап тамақ іздейді.
Үйге жатып үйде тұрады, бізбен әбден үйір болды, күндіз кешке дейін Жанбөпе екеуі бірге ойнайды. Сөйтіп екі жетімге тағы бір жетім қосылып біз үш жетім болған едік.
Жаз шықты, жетім құлын тай болды, жетім қызым алтыға келді. Жараттым, сұмынның тойына апарып құйрық кекілін буып Жанбөпеме мінгізіп айдалып бара жатқан жүйрік тайлардың қатарына қоса салдым. Жүйрік болсын дегем жоқ, әншейін: «Екі жетім теңдестерімен жарысып озса озғанның, қалса қалғанның қандай болатынын көрсін, сезсін» — дедім. Кешікпей тай жарысының алды көрінді, міне ғажап екі жетім алдарына жан салмай жалғыз қара озып келді. Менің қуанышымда шек жоқ, көптің алдында ол екеуін құшақтап: «Айналайын менің жетімдерім…» деп еңіреп жыладым, айналамдағы дос-жаран, туыс-таныс, тіпті танымайтын адамдар да менімен қоса жыласты.
Міне балам бұл екеуі сол күннен бастап «ҚОНЫСБАЙДЫҢ ҚОС ЖЕТІМІ» атанып қаншама жарысқа қатысты. Озды, қалды бәрін де көрді. Жетім жирен бірде бір рет жылқымен бірге өріске шығып көрген емес, қыста да, жазда да үйдің жанында Жанбөпемен бірге болды. Кәзір де саумал ішеді, нан мен көк құрақ жейді. Енді екеуі де ер жетті, Жанбөпе жиырмаға келді, Жетім жирен онбеске келді, құдай саған жолықтырды. Екеуін екі жаққа айырып қайтем екеуін де ал.
Өмірдің талай соқпақ қиыр да қиын жолы бар, балам, бірде сүрініп, бірде жығылып, тағы берде тұрасыңдар, соның бәрінде бірге болыңдар. Екеуі де ананың мейірімін көрмеген жарым көңіл байқұстар, әрі бір де бір рет қағу көрмеген ерке шора, бірақ ақылсыз емес өмір үйреткен көмпіс жандар. Саған серік болып шыдайды. Қолыңнан келсе еркелет, ал еркелете алмасаң жылатпа. Болды, басқа айтарым жоқ — деп Нұрқожаның маңдайынан иіскеп көл көсір жылаған…

Нұрқожа атасының: «Өмір қалай жылатса солай уата да алады» деген сөзін қайталады, тағы да аспанға қарады, таңның шеті сөгіліп, ағарып атып келеді екен. Ол: «Жанбөпе не болды екен, ішке кірейін» деп айлана беріп еді бағанағы ақ қалатты мысқылшыл келіншек жүгіріп шығып:
— Өй сен атыңды құшақтап тұра беремісің, келіншегің босанды, ұл туды. Сүйінші! — деп айғай салды. Нұрқожа қалай жеткенін де білген жоқ екі, үш-ақ секіріп ішке кірді де өзіне қуанышты хабарды жеткізіп айланып бара жатқан дәрігер келіншекті белінен қапсыра құшақтап көтере жүгірді.
— Ойбай, белімді сындырдың жіберші, жібер — деп тыпырлаған келіншектің сөзін естіген де жоқ…

Ол ауырухананың ішінде аз айланып қайтадан шығып атына қарай жүгіргенде Алтайдың асқар тауларының иығынан сығалаған жайдары жарық алтын күн күлімдеп жалпақ жер-анаға нұр шуағын қалтқысыз төгіп көтеріліп келе жатты.
«Өмір қалай жылатса, солай уата да алады»

1601662_520913021361421_1092582390_oБайыт Қабанұлы. 2011-09-02
Баян Өлгий.
Жалғызағаш жайлауы. (Суреттер ғаламтордан алынды)

2 comments

  1. Айгул Тонкеркызы 29 Қазан, 2014 at 16:17 Ответить

    Keremet jazilgan, aga!
    Angimenin syujettik jelesi ayasinda jetum tagdirin menzei otirip, nazik jandi ayelderdi syilap, kurmet korsetudi etekshe jetkuze bilupsiz. Tamasha!

  2. Байыт 16 Қаңтар, 2015 at 20:16 Ответить

    Bayıt Qabanulı
    (Adamadardıñ tilegi boyınşa)

    Bayıt QABANULI:

    QONISBAYDIÑ
    QOS JETIMI
    (Äñgime)

    Eki qolın artına ustap arı beri jürgiştep tağatsızdanıp turğan Nurqoja işki jaqtan asığıs şığıp kele jatqan däriger äyelden:
    — Janböpe qaytıp tur — dep edi, däriger:
    — Bola bergen joq, on mïnwtpen awırıp tur. Äyeline ğaşıq jigit
    asıqpaydı, tos — dep qaljıñday külip qayta kirdi. Nurqoja da mırs etip:
    «Yapıray osı äyelderdiñ tınış jüre almaytını nesi eken» — dep oyladı da kütw bölmesiniñ orındığına otırıp edi köñili alağızıp tağı da tınıştıq taba almadı. Bir jağı alğaş ret bosanğalı tolğatıp turğan äyeline janı aşıp «qayter eken» dep qorqıp, bir jağınan öziniñ äke bolatınına sene almay qwanıp bäygege şabatın at sekildi tıqırşï berdi. Sosın qoynınan jup-juqa qızılala oramal şıt şığarıp murnına tïgize ïiskep otırıp äyelimen alğaş kezdesken sätin oylap özdi özinen külip jiberdi.
    …Üş jıl burın aymaqtıñ alpıs jıldıq toyı bolıp soğan at qoswğa barğan.
    Bir küni ol aymaq ortalığına barıp keşke taman Qobdaözendi jağalap qosına qaray qaytıp kele jatır edi, sw jağasında uzın da juqa, qıp-qızıl äsem köylegi bar, bïik ökşe uzın qonış etik kïgen, aqşıl öñdi suñğaq boylı süykimdi boyjetken bir jïren attı jayıltıp tur eken. Qalalıqtarşa kïingen sulw qızdıñ at jayıltıp turğan jarasımsız jağdayın körgen Nurqoja attan tüsti de:
    — Sälemetsiz be bapker boyjetken — dep mısqılday külip qolın usınıp
    edi, qız jigittiñ basınan ayağına deyin bir şolıp ötip:
    — Keş jarıq toyşı jigit — dep qolın da almadı. Büytedi dep oylamağan
    ol säl sasqalaqtap qaldı da, usınğan qolın qayta tartıp:
    — Jä sulw qarındas at bäygeli bolsın, sälem almaw degen qazaqtıñ saltı
    emes edi ğoy — dep edi, qız:
    — Köringen qızdıñ jolın tosıp, qolın ustap, köz jügirtip jürw sizdiñ
    saltıñız şığar. Şındığına kelsek qırındağan jigit bitkenge qolın ustatıp qılımsï qalw da qazaq qızınıñ saltı emes. Qızıl, jasıl gül bitkenniñ öñine qızıqqan köbelek jeter jerine jete almay jolda qulaydı. Qız bitkenniñ qılığına qızıqqan körseqızar jigit äyelsiz qaladı ağası -dedi. «Mınawıñ nağız tentek qız ğoy» dep oylağan Nurqoja odan arı söylese tüskisi kep:
    — Qarındas eki keştiñ arasında at baptap jürsiz be, joq älde kezdeswge
    şığıp jigit tosıp jürsiz be — dedi «Sıbağañdı berdim-aw» degen kisişe qaljıñday külip. Bul sözdi estigen qız tük saspastan jigitke qarap:
    — Qızıq ekensiz ağası, at baptap jürmin be, jigit tosıp jürmin be onda
    şarwañız qanşa, äri osınıñ bärin täptiştep aytıp jatatın siz meniñ sırlas jeñgem nemese abısınım emessiz ğoy – dedi atın jayılta tüsip. Nurqoja işinen: «Mä sağan kerek bolsa, sıbağanıñ qanday ekenin körsetti ğoy mına qız» dep oyladı da sözdi basqağa burğısı kelip:
    — Qarındas atıñız jüyrik eken, babı da jüzi jetken kezdiktey
    qılpıldap turğan körinedi. Men de at qosqalı kelgemin, jolımız bir eken, meniñ atımdı körşi, babı qanday eken — dep ädeyi qızdı sınağanday minip jürgen atın köldeleñ tartı. Atqa bir qarağan qız bäygeniñ atı emes ekenin birden añğardı da jigitke qarap:
    — Jaqsı at eken, biraq odan köri sizdiñ babıñız kelip turğan körinedi ğoy.
    Al jolğa kelsek qosıla qoyatın türi joq, men sw jağalap at jayıltıp, siz qız jağalap basqa birdeme «jayıltıp» jürgen sıqıldısız ğoy — dep bir küldi de, öz atına qarap şılbırın tartıp mañdayınan sıypay turıp:
    — Jaraydı jetimim qaytayıq, mına jigittiñ ekemizge tınıştıq beretin türi joq — dep atın jetektep jürwge aylandı. Nurqoja öziniñ oñbay jeñilgenin bilse de qızğa eş kektengen joq, atın jetektep jaqınday tüsti de:
    — Jetimim deysiz be, bul qay jetim qarındas — dep edi, qız.
    — Äke şeşesin ömir boyı qanjığasına baylanıp jürgen kim bar deysiz
    ağası, dünïede ne köp jetim köp, solardıñ biri dağı, siz qay jetimdi bilwşi ediñiz — dep jürisin jıldamdatıp oza berdi. Basqa amalı qalmağan jigit tek qalğısı kelmedi me qızdıñ moynına salğan juqa qızıl ala şıtın uşınan ustap sırğıtıp tartıp alıp qaldı. Sonı bayqağan qız qayta aylanıp:
    — Sizdi dap-darday ağa ma desem, äli de qızdıñ şıtına jarmaswdan arı
    ketpegen bala ekensiz ğoy. Qızdıñ «Oramalı bes jüz jorğa turatının» biletin şığarsıñ balaqay. Qaytesiñ oramalımdı qaytar — dedi, biraq onı estigen Nurqoja bolmadı:
    — Saw bolıñız sulw boyjetken, erteñ bäygede kezdeseyik. Eger seniñ atıñ
    ozıp kelse oramalıñızdı qolıñızğa salamın, al meniñ atım ozıp kelse onda bes jüz jorğa turatın oramalıñızben qoş aytısa beriñiz — dep şaba jöneldi…

    …Tağı biraz waqıt ötti, Nurqoja bir kirip, bir şığıp dızdaqtap jürgen bağanağı mısqılşıl kelinşekten bağanağı surawın qayta qaytalap:
    — Janböpe qaytıp tur — dep edi däriger kelinşek tağı da mısqılğa basıp:
    — Alla, alla, netken qızw maxabbat edi, äyeliñe janıñ aşıp bara jatsa
    balanı öziñ nege tappadıñ, äli de bola bergen joq, bes mïnwtpen awırıp tur, tosa tüs jigitim — dep mazaqtadı. Nurqoja basın şayqap: «Seni me bälem tura tur…» dep oylap dalağa şığıp endi endi tañ rawandap bozarayın dep kele jataqan tınış tünniñ tup-tunıq qarakök aspanına telmirip az turdı da sonadayda baylawlı turğan atına barıp mañdayınan sïpap:
    — Qalaysıñ jetimim, seniñ de tağatıñ tawsılıp tur ma, Quday ekemizdiñ
    bağımızğa Janböpeni aman qılsın — dep Jetim jïrenniñ moynınan quşaqtadı. Sosın atına süyenip turıp Janböpemen üylenerdegi atasınıñ aytqan sözin esine tüsirdi.

    Qonısbay şal ol ekewine batasın berip attandırar aldında Nurqojanı janına alıp:
    — Balam Nurqoja! — degen, mına ömir kimdi jılatpadı. Men dağı sol
    jılağandardıñ birimin, Janböpe de jılap östi, biraq ömir qalay jılatsa solay wata da aladı. Qudayğa şükir bügin baqıttımın.
    …Eşbir kirşiksiz päk taza köñilmen bal-bul janğan jïırma jasımda ömirdi bastadım, Janböpeniñ şeşesine üylendim. Künderim qanday tätti edi. Biraq amal qanşa bar joğı bes-aq jıldan keyin jalğız-aq küni ömirim alay-düley boranğa urınğanday küyge tüsti. Janıma balağan jan jarım awırmay sırqamay jarqırap turıp ağıp tüsken juldızday jarq etti de joq boldı. Qayteyin sonday jaydarı baqıttı mañdayına sıyğıza almağan beyşora basımdı qoyarğa jer tappay ne barı bes jasqa da jete bermegen Janböpemdi quşaqtap köz jasımnan köl ornatıp kündiz demey, tün demey eñiredim jıladım. Jan jarımnıñ bar kezinde attap şıqqım kelmey baylawlı buzawday aynalsoqtaytın januyam öz üyime özim kirgim kelmey qaşqalaqtap jalğız erkem Janböpemdi qoynıma salıp alıp erteli keş at üstinde ana jaq, mına jaqqa sapar şegip jürip kep jüretindi şığardım…
    Özegimdi jetimdik qayğısı örtep özime özim kele almay jantalasıp şarq urıp sırğaqtap jürgen sonday bir mazasız künderimniñ birinde qızım ekemiz Qobdadağı apayıma barğanbız. Sodan qaytıp kele jatqan jolda oylamağan iske tap boldıq.
    Ala köleñke keş bolıp qas qarayıp bara jatqan soñ kişkentay qızımdı toñdırıp alarmın, tezirek jürip bir awıl tawıp qonayın dep asığıp kele jatqam. Kenetten astımdağı at eleñ ete tüsi de osqırınıp jiberip edi tım jaqınnan jas qulınnıñ kisinegen dıbısı şıqtı. Atımnıñ basın solay burdım, sonaday jerde bir qarayğan körindi. Jaqındasam ölip köp bolmağan bir jılqınıñ ölimtigi jatır, qasında bir jas qulın. Ölgen jılqınıñ ıstıq künge işi kewip ketken, oñ solın bilmeytin jas qulın enesiniñ bawırına bir jatıp bir turıp jemtik anasınıñ sarı swlı emşegin emedi. Atımnan tüsip qulınğa jaqındasam oñı men solın da ayırmağan bayqus säbï sırğaqtap enesiniñ jemtigin aylana qaşadı. Özinşe jawınan saqtanğan türi ğoy. Öz közime özim sene almadım, däl qoynımdağı Janböpem sıqıldı sezilip işi bawırım eljirep ketti.
    …Üyden onşa alıs emes sumın ortalığına asığıs barıp qaytıp oralğanımda ayawlı jarım dünïeden ötip, bes-aq jasar kişkentay qızım qulında qulın şırqırap jılap otırğanı esime tüsti.
    Egilip jılap otıra kettim, adam demey, mal demey mına eki säbïdiñ tağdırı netken uqsastıqpan qaytalanğan deşi. Qoynımdağı Janböpem:
    — Äke qulın ğoy, şeşesi nege turmaydı ölip qalğan ba, alıp keteyikşi –
    dep bıldırlaydı.
    Qulın sol jerden attanıp üyge jetkenşe, tipti kelgennen keyin de neşe kün boyı şırqırap eki közinen ülken ülken jas monşaqtatıp say süyegimdi sırqırattı. Büytip şırıldatıp qoyğanşa soyıp tastaymın ba dep te oyladım, Janböpe özine qaramay onı aldap tätti berip, nan berip moynına asılıp, mañdayınan sïpap jubatadı. Bïe baylap sawmal berdim, aqırı üyrendi. Baladan eşbir ayırmaşılığı joq, qarnı toysa oynaq qağıp oynaydı, aşıqsa şırqırap enesin joqtap tamaq izdeydi.
    Üyge jatıp üyde turadı, bizben äbden üyir boldı, kündiz keşke deyin Janböpe ekewi birge oynaydı. Söytip eki jetimge tağı bir jetim qosılıp biz üş jetim bolğan edik.
    Jaz şıqtı, jetim qulın tay boldı, jetim qızım altığa keldi. Jarattım, sumınnıñ toyına aparıp quyrıq kekilin bwıp Janböpeme mingizip aydalıp bara jatqan jüyrik taylardıñ qatarına qosa saldım. Jüyrik bolsın degem joq, änşeyin: «Eki jetim teñdesterimen jarısıp ozsa ozğannıñ, qalsa qalğannıñ qanday bolatının körsin, sezsin» — dedim. Keşikpey tay jarısınıñ aldı körindi, mine ğajap eki jetim aldarına jan salmay jalğız qara ozıp keldi. Meniñ qwanışımda şek joq, köptiñ aldında ol ekewin quşaqtap: «Aynalayın meniñ jetimderim…» dep eñirep jıladım, aynalamdağı dos jaran, twıs tanıs, tipti tanımaytın adamdar da menimen qosa jılastı.
    Mine balam bul ekewi sol künnen bastap «QONISBAYDIÑ QOS JETIMI» atanıp qanşama jarısqa qatıstı. Ozdı, qaldı bärin de kördi. Jetim jïren birde bir ret jılqımen birge öriske şığıp körgen emes, qısta da, jazda da üydiñ janında Janböpemen birge boldı. Käzir de sawmal işedi, nan men kök quraq jeydi. Endi ekewi de er jetti, Janböpe jïırmağa keldi, Jetim jïren onbeske keldi, quday sağan jolıqtırdı. Ekewin eki jaqqa ayırıp qaytem ekewin de al.
    Ömirdiñ talay soqpaq qïır da qïın jolı bar balam, birde sürinip, birde jığılıp, tağı berde turasıñdar; sonıñ bärinde birge bolıñdar. Ekewi de ananıñ meyirimin körmegen jarım köñil bayqustar, äri bir de bir ret qağw körmegen erke şora, biraq aqılsız emes ömir üyretken kömpis jandar. Sağan serik bolıp şıdaydı. Qolıñnan kelse erkelet, al erkelete almasañ jılatpa. Boldı, basqa aytarım joq — dep Nurqojanıñ mañdayınan ïiskep köl kösir jılağan…
    Nurqoja atasınıñ: «Ömir qalay jılatsa solay wata da aladı» degen sözin qaytaladı, tağı da aspanğa qaradı, tañnıñ şeti sögilip ağarıp atıp keledi eken. Ol: «Janböpe ne boldı eken, işke kireyin» dep aylana berip edi bağanağı aq qalattı mısqılşıl kelinşek jügirip şığıp:
    — Öy sen atıñdı quşaqtap tura beremisiñ, kelinşegiñ bosandı, uldı
    twdı. SÜYINŞI! — dep ayğay saldı. Nurqoja qalay jetkenin de bilgen joq eki, üş-aq sekirip işke kirdi de özine qwanıştı xabardı jetkizip aylanıp bara jatqan däriger kelinşekti belinen qapsıra quşaqtap kötere jügirdi.
    — Oybay belimdi sındırdıñ jiberşi, jiber — dep tıpırlağan kelinşektiñ
    sözin estigen de joq…

    Ol awırwxananıñ işinde az aylanıp qaytadan şığıp atına qaray jügirgende Altaydıñ asqar tawlarınıñ ïığınan sığalağan jaydarı jarıq altın kün külimdep jalpaq jer-anağa nur şwağın qaltqısız tögip köterilip kele jattı.
    «Ömir qalay jılatsa solay wata da aladı»

    2011-09-02
    Bayan Ölgïy.
    Jalğızağaş jaylawı. (Латин әріпіне түсірген Mahmut Bastas)

Добавить комментарий для Айгул Тонкеркызы Отменить ответ

Please Do the Math      
 

Этот сайт использует Akismet для борьбы со спамом. Узнайте, как обрабатываются ваши данные комментариев.

error: Content is protected !!