Ат спортына қатысты терминдер (сөздік)

Автостарт – аттарды шабысқа жіберуге арналған жеке бокстан тұратын машина.
Акробатика – гимнастикалық жаттығу.
Алапман пойга — өзбек халқының бәйгесі.
Аллюр (аllure – франц.) – жылқы жүрісі.
Альвеола – сүт безі.
Америкалық мініс — Еуропа халқының әр түрлі қызықты атсайыс ойыны.
Амуниция (франц. amunitionnement)- аттың қосымша құрал-саймандары мен жабдығы.
Анатомия (грек. anatome – кесу) – малдың дене құрылысы мен құрамы туралы ілім.
Анилин – жазықтағы ат шабыс жүлдесі.
Анорганика – жасушаның құрамы.
Апельсин – Еуропа халқының әр түрлі қызықты атсайыс ойыны.
Арбитор – атсайыс ойынын бастаушы.
Арена (лат. аrena — құм) – гладиаторлардың атсайысын жүргізілетін алаң.
Артерия – оттегіне кенелген қан тамыры.
Ассимиляция – организмдегі затты сіңіру.
Ат чабыш — қырғыз халқының бәйге түрі.
Аукцион (лат. fuctio) – жылқы сатылымы.
Аут – атсайыс ойынындағы айып алаңы.
Балл (франц. вalle — шар) – цифрмен бағалау.
Баллотада – аллюрдің жүріс элементі.
Бандинг рес — Еуропа халқының әр түрлі қызықты атсайыс ойыны.
Барел рейсинг — Еуропа халқының әр түрлі қызықты атсайыс ойыны.
Бассейн – су толтырылған шұңқыр.
Берейтор (франц. voite — бұрылыс) – спортсмен-шабандоз.
Бокс – старт машинаның жеке бөлімі.
Бриджи (ағылш. breeches) – жокейдің салт міністе киетін шалбары.
Букет — Еуропа халқының әр түрлі қызықты атсайыс ойыны.
Букмекер (ағылш. breeches) – атшабысының жеңімпазын болжау орны.
Бұзқашы – ұлттық «көкпар» атсайыс ойынын ауған халқы осылай атайды.
Бурка – Кавказ халқының сырт киімі.
Вал – конкур кедергісі.
Вегатив – нерв жүйесі.
Вестерн – шабандоз бен аттың америкалық жүріс өнері.
Вена – кенелген қан тамыры.
Вертушка – вольтижировка элементі.
Вираж (франц. virage)- шабыс бұрылысы.
Виртуоз – атсайысындағы айлакерлік амал.
Водилка – жаттықтырудағы атты жетектеу.
Вольт (франц. вolte) — аллюрдің жүрісі.
Вольтижер – вольтижировка спортсмені.
Вольтижировка (франц. вoltiger – қалықтау) — ат үстіндегі гимнастика көрсетілімі.
Гандикап — (ағылш. handikap) – жасы мен жынысына қарай өткізілетін жарыс атауы.
Гаучо — Оңтүстік Америка ковбойы.
Гранд При — ат жарысындағы жүлде атауы.
Гемоглобин – қанды қызартатын зат.
Гит – желғор жылқысының шабыс жолындағы бір айналымы (1600 м).
Гипофиз – ішкі секреция безі.
Голкипер – атсайыс ойынындағы қақпашы.
Гормон – ішкі секреция безін түзетін зат.
Грум (ағылш. groom) – атшы.
Гуйбози – Кавказ халқының ұлттық атсайысының доп ойыны.
Guintas — ат жарысындағы жүлде атауы.
Да кю — Еуропа халқының ұлттық атсайысының доп ойыны.
Дашвеба – Грузия халқының ұлттық атсайыс ойынының шабыс жарысы.
Денник – атқора ішіндегі өжіре.
Дерби — ат жарысындағы жүлде атауы.
Дербист – Дерби жүлдесінің жеңімпазы.
Джерида – Тунис халқының ұлттық ойынының күш сынасуы немесе күресі.
Джигитовка – Ресей халқының ұлттық ойынының ат үстіндегі гимнастикасы.
Джимхана — қызықты атсайыс ойыны.
Джирити — Кавказ халқының ұлттық атсайысының ат үстіндегі гимнастикасы.
Диссимиляция – организмде зат бұзылуы.
Дистанция – атсайысындағы мәре мен сөренің аралық қашықтығы.
Доги – Грузия халқының ұлттық атсайыс ойынының шабыс жарысы.
Допинг (ағылш. dopping) – шабыс атына наркотик беру.
Драгуны (франц. dragon-дракон) – кавалерия.
Драйвинг — Еуропа халқының ұлттық атсайыс ойынының шабыс жарысы.
Дубль-бар (ағыл. doublt bar) – кедергі түрі.
Жердь — кедергі түрі.
Жокей (ағылш. jockeu) – мініс атының тренингісімен айналысатын маман.
Заездка – бас білдіру немесе бастықтыру.
Засека – кедергі түрі.
Зауыттық кітап – шаруашылықтағы асыл тұқымды жылқыны тіркеу кітабы.
Зга – орыс трйкасындағы ат доғасының ортасына ілінген сақина.
Зигота — жыныс жасушаларының қосылуы.
Импульс (лат. impulsus – итеру) – аттың мәнерлі жүрісін бағалаудағы түсінік.
Интерьер (франц. interieur — ішкі) – малдың ішкі құрылысы туралы ілім.
Иппотерапия (грек тіліндегі hippos – ат) — атпен салт жүру арқылы емделу.
Ипподром (грек тіліндегі hippos – ат, dromos — жүгіру) – ат спортының шабыс жарыстары өткізілітін құрылыс кешені.
Иппология (грек. hippos – жылқы, logos – ілім) — жылқы түлігін зерттейтін ілім.
Исинди – Грузия халқының ұлттық ойынындағы нысанаға найза лақтыру.
Кабахи — Грузия халқының ұлттық ойынындағы нысанаға найза лақтыру.
Кавалерия (франц. cavalerio) – атты әскер.
Кавалетти (итал. cabaletti) – кедергі түрі.
Кавалькада (франц. cavalcade) — салт аттылар тобы.
Кадриль – фигура ауыстыру, бір топ спортсменнен құрылған көрсетілім.
Калабашка — кедергі түрі.
Камзол (нем. kamisol)- жокей мен шабандоздың костюм үлгісі.
Капилляр – ұсақ қан тамырлары.
Капор – аттың басы мен мойын жабуы.
Каприоль (итал. capriole – ешкі) – аттың мәнерлі жүрісінің элементі.
Капцун (нем. kappzaum) – корд шылбыры.
Картуз – шабандоздың бас киімі.
Карусель (франц. carroustl) — рыцарлар турниры мен ат үстіндегі гимнастикасы.
Каухайд — Еуропа халқының ұлттық атсайыс ойынының шабыс жарысы.
Карьер – жылқының қатты шабысы.
Каштаны – жылқы тізесінің ішкі жағына орналасқан беріш тәрізді сүйел қабаты.
Качалка – қос доңғалақты жеңіл арба.
Кветерхос — родеоға арнайы шығарылған жылқы тұқымы.
Кентер – спорт атының шоқырақ шабысы.
Клавиша – 3-4 сырғауыл ілінген кедергі.
Класс – ат ойнындағы сапа көрсеткіші.
Классификация – жіктеу.
Клетка – жасуша.
Клюшка – ойын добын ұратын таяқша.
Ковбой (ағылш. cowboy, cow –корова, boj — жігіт) — Америкадағы сиыр бақташысы.
Конкур (франц.concours hippigue) – ат спорты кәсіби түріндегі кедергіден қарғуы.
Конституция (франц. сопexterieur – сыртқы типі) – малдың сырт тұлғасының типі.
Корд – аттың ұзын шылбырынан ұстап жүріс түріне жаттықтыру және үйрету.
Коренник – орыс тройкасының үштік жегісіндегі ортаға жегілген ат.
Корзина – Латвия халқының қызықты ұлттық атсайыс ойыны.
Коррида – Португалия мен Испаниядағы тореадорлардың бұқашықты құрықтауы.
Критериум — ат жарысындағы жүлде атауы.
Кросс (ағылш. kross) – үш сайыстағы далада сынаудағы аттың кедергіден өту шабысы
Кроссинг (ағылш. krossing)- жүлде жарысындағы арттағы аттың жолын кесу.
Крупада – аллюрдің жүріс элементі.
Кубок — ат жарысында берілетін жүлде.
Курбет – аллюрдің жүріс элементі.
Кюр – бір спортсмен-шабандозға арналған бәсекелестік ерікті жарысы.
Лам – Осетия халқының ұлттық атсайыс ойынының шабыс жарысы.
Лассо (франц. lasso) – Америка ковбойының ұзындығы 30 м шалма арқаны.
Левада – шаруашылықтағы қоршалған табиғи жайылым.
Лейкоцит – қан құрамы.
Лело – Грузия халқының ұлттық атсайысының доп ойыны.
Лига – ат турнирі.
Лоза – Ресей және Кавказ халқының қылышпен нысана кесу ойыны.
Лойна — ат жарысындағы жүлде атауы.
Маканахах – Армения халқының ұлттық атсайысының доп ойыны.
Маммона — ат жарысындағы жүлде атауы.
Марафон – атсайыстың далада өткізілетін пәуескеге жегілген аттардың жарысы.
Марула – Грузия халқының ұлттық атсайыс ойынының шабыс жарысы.
Мах – желғордың еркін кең желісі.
Маршрут (франц. marcht — жүріс және route – жол) – атсайысы өтетін қозғалыс жолы.
Миля — ат жарысындағы жүлде атауы.
Мкердаоба – Грузия халқының ұлттық ойынының күш сынасуы немесе күресі.
Мокнева – Грузия халқының ұлттық атсайыс ойынының шабыс жарысы.
Мтидан дашвеба – Кавказ халқының ұлттық ойынының шабыс жарысы.
Мустанг (ағыл. mystang) – Америкадағы жабайыланып кеткен үй жылқысы.
Наездник – шабандоз.
Низаки нетум – Орта Азия халқының нысанаға найза лақтыру ойыны.
Норфольск – Англияда шығарылған бұрынғы желғор жылқысы.
Оазис – түркмен халқының шөл аймағы.
ОАКS — ат жарысындағы жүлде атауы.
Овуляция – жетілген фолликулла жарылғанда пайда болады.
Оксер (ағыл. oxer) — кедергі түрі.
Орган – организм мүшесі.
Органика – жасуша құрамына кіретін зат.
Па-де-де (франц. pas de deux) – 2 спортсмен шабандоздың ерікті жарыс комбинациясы.
Па-де-труа (франц. pas de trois) –3 спортсмен шабандоздың ерікті жарыс комбинациясы.
Па-де-катр (франц. pas de gustre) – төрт шабандозға ерікті жарыс комбинациясы.
Паддок – қоршалған табиғи жайылым.
Палео – Италия халқының ұлттық атсайыс ойынының шабыс жарысы.
Палео Сиена — палео ұлттық атсайысының ойыны өтетін Италияның қаласы.
Палисад (франц. palissfde) – кедергі түрі.
Пассаж (франц. passage) – жүріс элементі.
Паркур – конкур кедергісінің түрі.
Парфорс (франц. par force – күш) – Англия халқының аңшылық ат саятшылығы.
Пассаж (франц. passagde) — аттың мәнерлі жүрісіндегі күрделі элементі.
Пато –Еуропа халқының ұлттық атсайысының доп ойыны.
Пезада — (франц. pеsade) — жүріс элементі.
Пейс (ағылш. paсе – жылдамдық ) — атсайысы жарысындағы бір топтың жылдамдығы.
Пенальти – атсайыс ойын тәртібін бұзу.
Песняр – желғорға арналған жүлде атауы.
Пирамида (грек. рeramis) – фигура элементі.
Пиаффе (франц. piaffer — аяқ биі) — аллюрде орындалатын жүріс элементі.
Пируэт (франц. pirouette) — жүріс элементі.
Плазма — қан құрамы.
Поддок поло — Еуропа халқының ұлттық атсайысының доп ойыны.
Поло (шөген — қазақша) — Еуропа халқының ұлттық атсайысының доп ойыны.
Поло-стек – атсайыста доп ұратын таяқша.
Пони – тапал жылқы.
Почта — Еуропа халқының әр түрлі қызықты атсайыс ойыны.
Приз (франц. prіх — баға) – жүлде.
При – купль (франц. prіх – жүлде және couple — жұп) – ер мен әйел жұбының атсайысы.
Пробег – Ресей халқының атжортылуы, тәулікке, шыдамдылыққы, жылдамдыққа.
Протоплазма – ядроны қоршаған сұйық.
Пугибол — Еуропа халқының ұлттық атсайысының доп ойыны.
Пульс ( лат. pulsus – соғу) — жүрек қағысының жиырылуы.
Пушбол (ағыл. pushball) – Венгрия халқының ұлттық доп ойыны.
Ради — Кавказ халқының ұлттық атсайысының доп ойыны.
Радрабагани – Кавказ халқының ұлттық атсайысының доп ойыны.
Райдингтерапия (ағыл. «ride») — атпен салт жүру емін қолдану тәсілі.
Размашка – желғорға еркін көсілте желуі.
Ранверс – классикалық жүріс элементі.
Ранжир (франц. panger – сапқа тұру ) — жүріс элементінің аллюрі.
Редингот (франц. redingote – сюртук) – атқа салт міністе жокей киетін сюртук.
Рекорд – шабыстағы аттың жоғарғы дәрежедегі көрсеткіші.
Рефлекс –организмнің шартты немесе шартсыз қалыптасуының жауап әрекеті.
Реприз (франц. reprise – қайталау) – желғордың жаттықтыруды қайталауы.
Ритм – аттың кедергіден қарғу фазасы.
Родео (испан. rodeo) – ковбойдың асау аттың үстіндегі отыру атсайыс ойыны.
Роза — Еуропа халқының әр түрлі қызықты ұлттық атсайыс ойыны.
Рыцарь (нем. riter – салт атты) – ауыр қару-жарақпен қаруланған жауынгер.
Санк Георг – кіші жүлдеге берілетін кубоктың халықаралық атауы.
Секреция – без.
Сент Леджер (ағылш. Si – Leger) – Англияда ат шабысына берілетін жүлде.
Серпантин (франц. serpentin және лат. serpent — жылан) — манеж фигурасының элементі.
Скри джоринг (норв. skijoring) – Норвегия халық ойынының атшаңғы жарысы.
Скиф – ежелгі халық.
Скоринг (норв. skijoring) – Норвегия халқы сайысының атшаңғы жарысы.
Сперматозойд – еркектік жыныс жасуша.
Спринтер — ат жарысындағы жүлде атауы.
Стайер (ағылш. stayer) – қашықтық жарысы.
Старт (ағылш. Start) – мәре.
Стартер (ағылш. Starter) – аттың шабыстың жылдамдығын өлшеуші.
Стандартбред (ағыл. «standardred» стандартқа жауап беретін) — желғордың желіп шабуға немесе жорғалауға қабілеті.
Стипль–чез — (ағылш. Steele – қоңыраулату және chase — қуғын) – мініс жылқысының атсайыс жарысының күрделі түрі.
Стек (ағылш. Stіек) – ұзын таяқша (бишік).
Сыворотка – белогы жоқ қан плазмасы.
Сюртук (франц. redingote – пиджак) – атқа салт міністе жокейдің киетін костюмі.
Сюр папах – Әзірбайжан халқының ұлттық атсайысының қуып жету және жеткізбеуі.
Таксис (грек. taxis) — кедергі түрі.
Тарчия – Грузия халқының ұлттық атсайыс ойынының қуып жету және жеткізбеуі.
Тент пегги — Еуропа халқының ұлттық ойынының нысанаға найза лақтыруы.
Типология – нерв жүйесінің ерекшелігі.
Ткань – ұлпа.
Тодоров – Болгарияда өткізілетін атқа арналған мейрам күні.
Тотализатор (франц. totalisateur) – шабыс атының жеңімпазына ақша тігіп ойнау.
Тореадор – Испания мен Португалиядағы коррида атсайысына қатысатын шабандоз.
Траверс (франц. traverse – көлденең) – аттың бүйірімен жүрісіндегі аллюр элементі.
Трасса (франц. trace) – стипь-чез кәсіби атсайысының жарысы өткізілетін жол.
Тренинг (франц. training) – спорт жылқысын жаттықтыру, жарату, баптау және үйрету.
Тренер (франц. training) – ат жаратушы бапкер, жаттықтырушы немесе үйретуші.
Трибуна (франц. tribune) – атшабысын тамашалайтын көрермен отыратын орын.
Трипль бар (грек. рeramis) – кедергі түрі.
Трокяс — аттың қарнын тартатын тартпа.
Тромбоцит — қан құрамы.
Трот – желғордың баяу қысқа желісі.
Турнир (нем. turnier)- атшабыс жарысы.
Ұлақ — Өзбек пен Түрікмен халқы «көкпар» ойынын осылай атайды.
Упор –вольтижировка элементі.
Фаворит — ат жарысындағы жүлде атауы.
Фаза – аттың кедергіден қарғу кезеңі.
Фалисад — кедергі түрі.
Фантазия – Марокка халқының ұлттық атсайыс ойынының шабыс жарысы.
Фация – шандыр.
Фенондоскоп – жүрек қағысының пульсын өлшейтін құрал.
Фигура ауысуы – кадриль, бір топ спортсменнен құрылған көрсетілім.
Физиология — организмдегі тіршілік процесіндегі жүйелер жиынтығы.
Финиш – сөре.
Фляйер – қашықтықтың ат жарысы.
Фолликула – аналық бездің көпіршігі.
Фриз – Фрисляндиядағы жылқы тұқымы.
Фрисландия – Нидерландияның бөлігі.
Фут – өлшем бірлігі.
Хердель — кедергі түрі.
Хорсбол — Еуропа халқының ұлттық атсайысының доп ойыны.
Цхенбурти – Грузия халқының ұлттық атсайысының доп ойыны.
Чавганбози — Кавказ халқының ұлттық атсайысының доп ойыны.
Чавгани — Кавказ халқының ұлттық атсайысының доп ойыны.
Чехва – Кавказ халқының ұлттық ойынының қылышпен нысана кесуі.
Човган — Әзірбайжан халқының ұлттық атсайысының доп ойыны.
Чонанбурти – Грузия халқының ұлттық атсайысының доп ойыны.
Чопанахах – Армян халқының күш сынасуы немесе күрес ойыны.
Шпрингартен (нем. spring– секіру және garten-бақ) — қоршалған кедергілер жолы.
Шукка – поло атсайыс ойынының кезеңі.
Экстерьер (exterieur – сыртқы, франц.) – мал тұлғасының сырт пішіні.
Элита — ат жарысындағы жүлде атауы.
Эпителий – ұлпаның сыртқы қабаты.
Эпифиз – ішкі секреция безі.
Эритроцит — қан құрамы.
Эспадрон – ұлттық атсайыс ойынында пайдаланатын өтпейтін доғал алдаспан.
Эстафета — Еуропа халқының әр түрлі қызықты атсайыс ойыны.
Юниор поло — Еуропа халқының пониға мініп жеткіншектер ойнайтын поло.
Ярд – өлшем бірлігі.

Дайындаған Қазақ ұлттық аграрлық университетінің
қауымдастырылған профессоры, ауыл
шаруашылығы ғылымдарының кандидаты,
доцент Исхан Қайрат Жәлелұлы
argymaq.kz